जगभरात दरवर्षी हजारो मुलं अशी असतात जी लसीकरणाअभावी टाळता येणाऱ्या आजारांनी ग्रासली जातात. DPT, OPV आणि BCG या लसींचं महत्त्व या पार्श्वभूमीवर वाढतंअनेक पालक असा विचार करतात की, “बाळ लहान आहे, नंतर लस देऊ”, पण खरा प्रश्न हा आहे — तुम्ही वेळेवर लस न दिल्यास धोका किती मोठा असतो?
DPT लस: तीन जीवघेण्या आजारांचा एकत्रित बचाव
DPT ही एकत्रित लस तीन घातक आजारांपासून बचाव करते:
- Diphtheria – घशाचा संसर्ग व दम लागणे
- Pertussis – काळा खोकला
- Tetanus – जखमेद्वारे पसरणारा काटक्याचा आजार
फायदे:
- लहान वयात रोगप्रतिकारक शक्ती तयार होते
- ICU स्तरावरच्या त्रासांपासून संरक्षण
- समाजामध्ये रोगाचा प्रसार थांबतो
OPV लस: पोलिओ मुक्त आयुष्यासाठी पायरी
OPV (Oral Polio Vaccine) ही तोंडात दिली जाणारी लस आहे. पोलिओ हा एक असा आजार आहे जो संपूर्ण आयुष्यासाठी अपंगत्व देतो. OPV लसीमुळे भारत आज पोलिओमुक्त देश बनू शकला आहे.
फायदे:
- पोलिओमुळे होणाऱ्या अंगविकृतींपासून बचाव
- कम्युनिटी इम्युनिटी वाढवते
- सोपी, वेदनारहित व मोफत लस
BCG लस: क्षयरोगापासून सुरुवातीपासूनच संरक्षण
BCG लस ही Tuberculosis (TB) या आजाराविरुद्ध लहानपणापासूनच लढा देण्यासाठी आवश्यक आहे. ती बाळाच्या डाव्या खांद्यावर दिली जाते आणि खपली तयार होते.
फायदे:
- TB पासून सुरुवातीपासून संरक्षण
- मेंदूतील टीबीचा धोका कमी
- लसीनंतरची खपली ही यशस्वी लसीकरणाचा पुरावा
आपल्या बाळाच्या सुरक्षेसाठी या लसी अत्यंत गरजेच्या आहेत. पण नेमकं DPT, OPV, आणि BCG म्हणजे काय? आणि या लसी कधी आणि का दिल्या जातात? चला जाणून घेऊया…
🔹 1. DPT लस
DPT Full Form: Diphtheria, Pertussis (Whooping Cough), Tetanus
➤ का दिली जाते?
- Diphtheria: घशात संसर्ग होतो आणि श्वास घेण्यास त्रास होतो.
- Pertussis: लहान बाळांना प्रचंड खोकला येतो आणि कधी कधी तो प्राणघातक ठरतो.
- Tetanus: जखमीतून होणारा आजार जो स्नायूंना आकसतो आणि जीव धोक्यात येतो.
कधी दिली जाते?
- 6 आठवडे, 10 आठवडे, 14 आठवडे – तीन प्राथमिक मात्रा
- 16-24 महिने – पहिला बूस्टर
- 5-6 वर्षांचे वय – दुसरा बूस्टर
🔹 2. OPV लस
OPV Full Form: Oral Polio Vaccine
➤ का दिली जाते?
- पोलिओ हा एक व्हायरल आजार आहे जो बाळांना कायमचं अपंग करू शकतो.
- ही लस पोलिओपासून पूर्ण संरक्षण देते.
- भारत सरकारच्या पोलिओमुक्त मोहिमेचा भाग.
कधी दिली जाते?
- जन्मानंतर लवकर (Zero Dose)
- 6, 10, 14 आठवडे – नियमित डोस
- 16-24 महिने – बूस्टर डोस
- त्यानंतर राष्ट्रीय पोलिओ मोहिमा दरम्यान
🔹 3. BCG लस
BCG Full Form: Bacillus Calmette–Guérin
➤ का दिली जाते?
- क्षयरोग (TB) पासून संरक्षण करण्यासाठी
- विशेषतः फुफ्फुसांचा टीबी आणि मेंदूवरील टीबी रोखण्यासाठी
- जन्मानंतर बाळाला मिळणारी पहिली महत्त्वाची लस
कधी दिली जाते?
- जन्मानंतर 24 तासांत
या लसी बाळासाठी इतक्या महत्त्वाच्या का?
✔ रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करतात
✔ जीवघेण्या आजारांपासून संरक्षण मिळवतात
✔ बालपणातल्या आरोग्याला मजबूत पाया देतात
✔ राष्ट्रीय लसीकरण योजनेचा भाग
लसीकरण वेळापत्रक: कोणत्या वयात कोणती लस?
| वय | लस |
|---|---|
| जन्मावेळी | BCG, OPV 0, Hepatitis B |
| 6 आठवडे | DPT 1, OPV 1 |
| 10 आठवडे | DPT 2, OPV 2 |
| 14 आठवडे | DPT 3, OPV 3 |
| 16-24 महिने | DPT बूस्टर, OPV बूस्टर |
| 5 वर्षे | DPT बूस्टर 2 |
| 10-16 वर्षे | Tetanus टोकन डोस |
😱 तुम्ही ही चूक करत आहात का? — “बाळाला ताप आला म्हणून लस पुढे ढकलणं”
लसीकरणानंतर ताप येणं हे एक सामान्य लक्षण आहे. याचा अर्थ तुमच्या बाळाची रोगप्रतिकारक यंत्रणा सक्रिय होते आहे. त्यामुळे लस पुढे ढकलणं म्हणजे बाळाला गंभीर आजारांसाठी उघडं टाकणं होय.
एक पालक म्हणून तुम्हाला काय माहित असायला हवे?
- लसींचा त्रास म्हणजे त्यांचा परिणामकारकपणा
- मोफत लसीकरण सरकारी रुग्णालयांमध्ये सहज उपलब्ध
- लसीकरण कार्ड म्हणजे तुमच्या बाळाचं आरोग्य सुरक्षा कवच
- मिस झालेल्या डोससाठी कॅचअप योजना देखील असते
निष्कर्ष: लसी म्हणजे सुरक्षित भविष्यासाठी गुंतवणूक
जर तुम्हाला वाटत असेल की लस देणं म्हणजे फक्त एक औपचारिकता आहे, तर विचार बदला – लसीकरण ही आपल्या मुलांचं भवितव्य सुरक्षित करणारी पायरी आहे. वेळेवर आणि संपूर्ण लसीकरण म्हणजेच निरोगी बालपणाची गॅरंटी.
OPV आणि IPV मध्ये काय फरक आहे?
OPV ही तोंडातून दिली जाणारी लस आहे, तर IPV इंजेक्शनद्वारे दिली जाते. दोघेही पोलिओपासून संरक्षण करतात, परंतु OPV भारतात मोफत उपलब्ध आहे
DPT नंतर खांद्यावर सूज आली तर?
थोडी सूज आणि ताप येणे सामान्य आहे. डॉक्टरने सांगितलेली औषधे घ्या आणि घाबरू नका.
BCG लस का खांद्यावर दिली जाते?
खपली तयार होणे हे BCG लसीचं चिन्ह असतं, म्हणून ती डाव्या खांद्यावरच दिली जाते